Panowanie ostatniego z wielkich Bolesławów, zwanego Krzywoustym przypada już na wiek XII, który wszedł w konflikt z bratem. Po śmierci ojca Władysława Hermana w 1102 roku, dwaj synowie Zbigniew i Bolesław przejęli władzę w Księstwie. Wykształciło się wówczas dwuwładztwo. Bracia objęli niezależne od siebie rządy na ziemiach przyznanych im wcześniej, powstało księstwo wielkopolsko-mazowieckie Zbigniewa i małopolsko-śląskie Bolesława.
Dwa osobne organizmy polityczne prowadziły różne polityki zagraniczne. Obaj szukali sojuszników, przeciwko bratu. Zbigniew dążył do zawarcia przymierza z Pomorzanami i Czechami, Krzywousty z kolei mógł liczyć na wsparcie władców Węgier i Rusi Kijowskiej. Ważniejsza była polityka wobec Niemiec. Zbigniew dążył do kontynuacji polityki zachowawczej, uznając zwierzchność lenną cesarstwa. Bolesław z kolei chciał powrotu do polityki jego stryja Śmiałego i prapradziada Chrobrego. Polegająca na ekspansywnych i dynamicznych działaniach wobec Niemiec, dążyć będzie zatem do uniezależnienia się od władzy cesarskiej i powtórzenia osiągnięć jego imienników – koronowania się.
Bolesław organizował łupieżcze wyprawy na Pomorze. Ich najważniejszym celem było unieszkodliwienie dobrych relacji Pomorzan ze Zbigniewem. Najazdy Krzywoustego wiązały się z odwetowymi wyprawami, które dotykały ziemie brata. Prowadziło to do zniszczeń władztwa Zbigniewa, spadku jego popularności i przede wszystkim utraty szansy na przymierze z północnym sąsiadem. Bolesław zdołał przekonać księcia czeskiego do niewspierania brata. Krzywousty pokonał pozbawionego wsparcia Zbigniewa w 1106 roku i wygnał go 2 lata później.
W 1108 roku król niemiecki Henryk V przeprowadził wspólnie z Czechami, wyprawę przeciwko Węgrom. Wówczas Bolesław podjął działania przeciwko Henrykowi V, przeprowadzając najazd na Czechy. Skłoniło to Henryka do interwencji i podporządkowania sobie księcia polskiego, pretekstem okazała się walka o prawa do władzy wygnanego Zbigniewa. W 1109 roku wybuchła wojna polsko-niemiecka. Odbyła się ona na terenie Polski, co pozwoliło na prowadzenie tzw. wojny podjazdowej. Unikając bezpośredniego starcia, odcinając linie zaopatrzenia, a także dzięki bohaterskiej obronie polskich grodów, Niemcy wycofali się z ziem polskich.
W 1111 roku doszło do zmiany na arenie międzynarodowej, wtedy Henryk V koronowany został na cesarza, co podnosiło jego autorytet i znaczenie. Po rozwiązaniu kwestii włoskiej, mógł zainteresować się sytuacją w Polsce. Dlatego też Bolesław zaczął dążyć do porozumienia z władcą niemieckim. Zakładało ono powrót Zbigniewa do kraju i przekazanie mu części władzy. Bolesław kazał pojmać i oślepić brata, który zmarł. Okrutna decyzja mogła doprowadzić do wystąpienia możnych, tak jak za panowania jego stryja. Krzywousty odbył pokutną pielgrzymkę na Węgry i do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie, unikając kryzysu. Śmierć pretendenta stabilizowała władzę Bolesława w Polsce, pozbawiało to pretekstu dla cesarza do ponownej interwencji.
Po śmierci żony, polski książę poślubił Salomeę, córkę hrabiego Bergu. Małżeństwo normowało stosunki polsko-niemieckie i równocześnie polsko-czeskie, zabezpieczenie w ten sposób granicy zachodniej dawało szansę na działania w innym kierunku. Bolesław po zdobyciu przez Henryka V korony cesarskiej zmienił swoją politykę wobec Niemiec. Postanowił przeczekać czas silnej władzy cesarza, oczekując na dogodniejszy moment na uzyskanie niezależności od Niemiec. W tym czasie rozpoczął podbój pogańskiego Pomorza.
Wyprawy w latach 1116-1122 miały na celu zdobycie i podporządkowanie Polsce Pomorza. W 1116 roku opanowano Pomorze Wschodnie. Do 1122 roku Krzywoustemu udało się podporządkować tereny Pomorza Zachodniego na zasadzie lenna. Księcia pomorskiego zobowiązano do płacenia trybutu, pomocy zbrojnej i rozpoczęcia chrystianizacji. Wyprawy powiększyły zasięg terytorialny Polski, odzyskując ziemie tracone przez dwóch poprzednich Bolesławów, za Chrobrego utracono Pomorze Zachodnie, a za Śmiałego – Pomorze Wschodnie. Rozpoczęta chrystianizacja ziem pomorskich nie tylko miała na celu głębsze związanie tych terenów z Polską, ale także ukazywało państwo polskie jako chrześcijańskie na arenie międzynarodowej.
W latach trzydziestych Bolesław podjął się próby interwencji na Węgrzech, zakończonej klęską co doprowadziło do spadku znaczenia Polski na arenie międzynarodowej. Ośmieliło to księcia Czech do najazdów na Śląsk. Ponadto w 1133 roku papież Innocenty II wydał bullę podporządkowująca polskie diecezje arcybiskupstwu magdeburskiemu. Doprowadziło to do izolacji politycznej państwa polskiego. Tak zła sytuacja polityczna zmusiła Bolesława III do stawienia się na zjeździe Rzeszy w Merseburgu w 1135 roku. Na nim książę złożył hołd lenny cesarzowi Lotarowi III. Zobowiązano go do uregulowania stosunków z Czechami. Bolesław III zadbał o relacje z Rusią Kijowską i Węgrami żeniąc synów.
Bolesław III Krzywousty zmarł w 1138 roku. Swoim synom pozostawił rozległe państwo oparte o Morze Bałtyckie. Uregulował stosunki ze wszystkimi sąsiadami. Pomimo sukcesów, Polska znalazła się w pełnej lennej zależności od Niemiec. Główne założenia polityki zagranicznej, osadzania na tronach państw ościennych sprzymierzeńców i budowania koalicji antyniemieckiej zakończyło się całkowitą porażką. Mimo to wykazał się dużym doświadczeniem i kierowaniem się realizmem politycznym, co nie doprowadziło do upadku państwa pod koniec jego panowania.
Wszyscy trzej władcy stawiali sobie taki sam cel w polityce zagranicznej, uniezależnienie się od cesarstwa niemieckiego, a co za tym idzie ukoronowanie się na króla. Działania do tego dążące również były takie same, opierały się na osadzaniu przychylnych sobie pretendentów na tronach państw ościennych, w tym wymiarze najwięcej osiągnął Śmiały. Dwaj pierwsi Bolesławowie zdołali osiągnąć założone cele i koronowali się. Jednak równocześnie dwukrotnie po tych decyzjach na państwo polskie spadała katastrofa i państwo piastowskie wracało do stanu z początku panowania. Jedynie Krzywoustemu nie udało się koronować i na dodatek został zmuszony do złożenia hołdu lennego. Jednak jego działania nie doprowadziły do głębokiego kryzysu, a z głębszej zależności od Niemiec, wbrew pozorom mogły wyniknąć wymierne korzyści. Zdołał także odzyskać całe Pomorze, które stopniowo było tracone przez dwóch poprzednich imienników. Dlatego też mimo porażek to Bolesław Krzywousty moim zdaniem okazał się być największym władcą spośród Bolesławów. Mimo że nie zdobył korony, to bilans jego panowania można uznać za pozytywny i co ważniejsze jego polityka nie doprowadziła do kryzysu.
Bibliografia:
- Grudziński T., Bolesław Śmiały-Szczodry i biskup Stanisław, Warszawa 1982
- Szczur S., Historia Polski Średniowiecze, Kraków 2002
- Dagnan-Ginter , Jureczko A., Kiryk. F., Wielka Historia Polski do 1320, Kraków 1997
- Derwich M., Dzieje cywilizacji i narodu: Monarchia Piastów, Warszawa-Wrocław 2003
- Rosik Stanisław, Poczet Polskich Królów i Książąt: Bolesław Krzywousty i jego czasy, Wrocław 2002
