Każdy ma swoje określone korzenie, nawet gdy mocno utożsamia się z innym miejscem, według niego popularniejszym. Moja przygoda z regionalizmem zaczęła się na dobre podczas studiów polonistycznych. Zrozumiałam, że gwara podhalańska, którą mówiła moja Babcia Adelajda, to świetnie zorganizowany gramatycznie i historycznie odrębny ciekawy język. Na zajęciach z dialektologii analizowaliśmy nagrania wypowiedzi starszych osób, wzruszałam się tym, tym bardziej, że babcia już nie żyła.
Poszłam dalej. Uczęszczając na seminarium teatralne, zdecydowałam się na napisanie pracy magisterskiej o kulturze regionalnej, ze zwróceniem szczególnej uwagi na cechy językowe i obrzędowe teatru ludowego. Otworzyła się przede mną skarbnica wiedzy o poezji, przyśpiewkach, pieśniach, widowiskach folklorystycznych. Przeprowadzałam liczne interesujące wywiady z osobami wychowanymi w tej kulturze, czyli tradycji Pogórzańskiej, zaszczytnie sąsiadującej z kulturą Sądecczyzny i Podhala.
Kiedy zagłębiłam się w złożoność i wartość stroju ludowego, tańca, instrumentów ludowych (szczególnie wytwarzanych od wieków właśnie na terenie południowej Polski) obserwując to na żywo podczas przeglądów i festiwali ...oniemiałam. Bogactwo etnograficzne naszego kraju onieśmiela i z przekonaniem twierdzę, że zapoznanie się z nim raz, uczy szacunku do tradycji na całe życie.
Dlatego zawsze chętnie uświadamiam swoim uczniom, by nie traktować dorobku polskiego folkloru z pseudokreaturą (wyraz pseudokreacja jest tu za słaby) typu" muzyka" czy stereotypowe krzywdzenie walorów polskiego stroju ludowego przez nurt disco polo. To dziwaczny, sztuczny odrost kultury ludowej i zostawmy go daleko poza cennymi korzeniami narodu Polaków.
Wracając do sedna, chciałabym podsunąć teraz pomysły nauczycielom i innym osobom pracującym z dziećmi i młodzieżą w ich "małych ojczyznach". Paleta tematów, które można, i trzeba poruszyć, to na przykład zapoznanie się z regionem, jego przynależnością administracyjną na przestrzeni wieków, cechami topograficznymi, bogactwami naturalnymi. Można sprawdzić pochodzenie nazwy danych miejscowości, etymologię przysiółków, dzielnic. Z tymi nazwami warto pójść dalej - do nazwisk i przezwisk popularnych w okolicy. Zapewniam, że napotkacie niesamowite ciekawostki.
Obowiązkowym jest oczywiście odwiedzenie pobliskich muzeów, zwłaszcza skansenu, jeżeli taki w pobliżu istnieje. Jest na pewno możliwość zorganizowania tematycznych lekcji muzealnych, w których chętnie uczniowie uczestniczą, zwlaszcza gdy odpowiednio wprowadzimy ich do tematu - nowinkami, ciekawostkami, działaniem interaktywnym. Z autopsji znam sytuacje pozytywnego zachęcenia nawet najbardziej opornych. Mogą poszukać na wystawkę szkolną pamiątek na rodzinnych strychach. Owszem, zdarzało mi się oddawać cenne skrzypce dziadka wyniesione ukradkiem przez ucznia - wnuczka, ale na szczęście sprawy się szybko wyjaśniały.
Nie bez znaczenia jest także zapoznanie się z religiami okolicy, tym bardziej że ludność polska od dawna organizowała sobie codzienność, właśnie kierując się religijnymi świętami. Dzieci chętnie wykonują ze słomy, papieru i wydmuszek tradycyjne ozdoby bożonarodzeniowe lub poznają "siostrę" choinki, czyli podłaźniczkę. A chłopcy na pewno bez wahania oblaliby na śmigus-dyngus wiadrem wody swoją przyszłą wybrankę na żonę (oczywiście nie podpowiadam tego na zajęcia szkolne).
Niewątpliwą wartością są spotkania ze słynnymi ludźmi z okolicy. Nikt nie zaciekawi tak młodzieży jak weteran wojenny czy rzemieślnik wykonujący stary i wymierający już zawód. Pamiętam cudne warsztaty rzeźbiarstwa ludowego. Dzieciaki nie chciały się oderwać od pracy. Podobnie wzbudzi zainteresowanie zdun, bednarz, garncarz, hafciarka lub koronkarka.
Równie niepowtarzalne będzie spotkanie z pszczelarzem, sadownikiem, osobą wyplatającą kosze, wykonującą ręcznie miotły czy obserwacja przędzenia wełny lub lnu. Żyjemy w czasach technologii, wydaje nam się, że "wszystko" wiemy, umiemy. Niestety nic bardziej mylnego - wiadomości są w internecie, a nie do końca w naszych głowach i umiejętnościach. Nabywamy gotowe produkty, zapominamy, że kiedyś każdą sztukę wykonywał samodzielnie dany człowiek. Widać zdziwienie na twarzach młodego pokolenia, gdy poruszymy temat o tym skąd pochodzi ser, marchewka i na przykład jabłko? O zgrozo, gdy kiedyś usłyszymy, że "pochodzą ze sklepu", a zapewne takiej odpowiedzi za jakiś czas trzeba się spodziewać.
Wracając do religijności i wierzeń ludowych, warto wspomnieć o zabobonach, czyli historiach, którymi ludzie starali się sobie wyjaśniać liczne niezrozumiałe dla nich zjawiska. Pojawiały się więc opowieści o dusiołkach, czartach i innych nadprzyrodzonych postaciach, które w określonych okolicznościach mogą się pojawić. Nie bez znaczenia były również powtarzane przez pokolenia stare wróżby, czary, przepowiednie, przesądy. Ich treść zastąpiłaby niejednemu współczesnemu człowiekowi kilka seriali grozy.
Na koniec wspomnę jeszcze o bardzo wesołych zwyczajach okołoświątecznych, zimowych. Nie wytłumaczę ich tutaj, pozostawię jako zachętę do własnych poszukiwań. Są to następujące nazwy: jasełka, szczodroki, grupy kolędnicze z turoniem, śmieciarze, draby. Życzę nietuzinkowych odkryć naszej przeszłości, bo czasy się zmieniły, ale nasze pochodzenie nie. Pamiętaj "nie wziąłeś się na tym świecie znikąd".
