Teoria dzieła literackiego według Romana Ingardena

Przedstawię kilka wątków z teorii dzieła literackiego polskiego filozofa – ucznia Edmunda Husserla – Romana Ingardena, istotnych w kontekście modelowego aspektu dzieła literackiego.
R. Ingarden wprowadził już w 1929 roku, w pracy O dziele literackim koncepcję quasi-sądów, których występowanie szczególnie wyraźnie charakteryzuje dzieło literackie. Owe quasi-sądy można scharakteryzować w ten sposób, że są one czymś pośrednim pomiędzy twierdzeniami w sensie logicznym a powiedzeniami występującymi w mowie potocznej. Innymi słowy, sądom obecnym w dziele literackim nie przysługuje kryterium prawdziwości lub fałszywości. Nie roszczą sobie prawa do opisywania realnie bytującego świata, lecz tworzą własny, fikcyjny. Zdaniem Anity Szczepańskiej, autorki pracy o estetyce. Ingardena, „koncepcja quasi-sądów wzbudziła wiele zastrzeżeń ze strony teoretyków literatury, zarówno w okresie międzywojennym, jak i później. Przede wszystkim podnoszono kwestię, czy i jak (wobec faktu, że quasi-sądy nie podlegają kryterium prawdy w sensie logicznym) dzieło literackie może pełnić funkcje poznawcze”. Szczepańska podkreśla, że to, iż istotnie quasi-sądy nie odnoszą się wprost do żadnej konkretnej, aktualnej sytuacji, „nie świadczy wcale o tym, że te stany rzeczy nie mogą pozostawać w jakiejś innej, pośredniej relacji do rzeczywistości”. I rzeczywiście, Ingarden pisze w swojej rozprawie, że schematy występujące w dziele literackim muszą odwzorowywać ogólny typ możliwych w danym miejscu i czasie stanów rzeczy. To znaczy, że choć wytwarzane przez quasi-sądy stany intencjonalne nie odnoszą się do rzeczywiście zachodzącego stanu rzeczy, to jednak, jak to ujmuje filozof, zawierają pewną sugestię „rzekomej rzeczywistości” , co już nasuwa skojarzenie z modelem rzeczywistości.
Drugim istotnym dla nas elementem w koncepcji Ingardena jest rozdzielenie w słowie i zdaniu dwóch poziomów: treści materialnej i treści formalnej, które jednak tworzą razem „zwartą całość”. Wprowadzenie tego rozróżnienia wyodrębnia warstwę przygodnego użycia słowa od idealnych desygnatów. Nie oznacza to postulowania  istnienia Kantowskich „rzeczy samych w sobie”, lecz to, że o tym samym fragmencie rzeczywistości można mówić w różny sposób. Filozof podaje przykład dwóch nazw: „kwadrat” i „równoległobok o dwu prostopadłych i równych sobie przekątnych”. Jego zdaniem, „samo odnoszenie się do tego samego »materialnego« przedmiotu nie upoważnia jeszcze do uznania »równoważności« znaczeń”. Znaczenie słowa „kwadrat” wskazuje tylko pewną wybraną część tego, co zawarte jest w pojęciu (lub w idei) kwadratu13, który sam w sobie zawiera właściwie nieskończenie wiele jakości. Z kolei znaczenie wyrażenia: „równoległobok o dwu prostopadłych i równych sobie przekątnych” zawiera inną część tego samego pojęcia (względnie idei) kwadratu. Co z tego wynika? To, że ten sam temat można zarysować z różnych perspektyw, a każda domaga się innego uporządkowania treści, które jest wyznaczone wedle wybranej przez autora zasady. Co ciekawe, podobnie twierdził belgijski logik i filozof prawa Chaïm Perelman (1912-1984) analizując rolę metafory w nauce, poezji i filozofii. Ujął tę kwestię zwięźle i trafnie: „każda phora (...) inaczej strukturuje thema, wydobywając na jaw pewne jej aspekty, inne zaś pozostawiając w cieniu”.
 Trzecią istotną kwestią jest fakt, że, zdaniem ucznia Husserla, zarówno pojedyncze słowa, jak i całe zdania posiadają intencjonalność, co umożliwia im oderwać się od aktualnych aktów świadomościowych. Chociaż słowa i zdania są bytowo zależne, ich zależność odnosi się w pierwszej kolejności do „immanentnej intencjonalności jednostek znaczeniowych”, dopiero później do intencjonalności wytwarzających (czy wybierających) je aktów myślowych – a to z kolei implikuje ich intersubiektywność. Polski fenomenolog rozróżnia także „czysto intencjonalny stan rzeczy”, który jest domniemanym sądem na temat przedmiotu – występującym w dziele literackim – od rzeczywistości, czyli od „obiektywnego stanu rzeczy”, w którym istnieje „pierwotna jedność przedmiotu” wraz z właściwym mu zasięgiem bytowym. To znaczy, że przedmiot w Ingardenowskim ujęciu nie jest tylko tym, co udaje się akurat na jego temat powiedzieć (to odróżnia jego koncepcję od teorii wczesnego Ludwiga Wittgensteina, wraz z jego najsłynniejszym powiedzeniem o tożsamych ze sobą granicach świata i języka). W teorii Ingardena pojęcia idealne, które są fundamentem bytowym słów i zdań, leżą poza mocą operacji zdaniotwórczej. To znaczy, że podmiot używa ich, biorąc pod uwagę ich idealny sens i dokonuje jedynie aktualizacji tych znaczeń. Na to, co mieści się w warstwie językowych przedstawień, składają się więc: 1) jakość idealna i 2) intencjonalne użycie podmiotu świadomego. To przypomnienie ułatwi być może zrozumienie, dlaczego w koncepcji Ingardena tak wyraźna (i nowoczesna) jest opozycja pomiędzy przeżyciami autora a dziełem literackim, któremu przypisany jest autonomiczny byt. Wynikać to może z tego, że podmiot nie ma pełnej władzy nad tym, co przekazuje dzieło, ponieważ przy jego tworzeniu musi operować słowami, które intencjonalnie nakierowują się na pewną rzeczywistość, zapewne nie zawsze do końca zgodnie z zamysłem autora.
Czwartą kwestią jest fakt, że Ingarden rozróżnia dzieło literackie od mnogości ich możliwych odczytań, nazywanych konkretyzacjami. Te konkretyzacje można chyba próbować utożsamić z interpretacją, której zawsze musi się podjąć nie tylko badacz literatury, ale każdy czytelnik.
Po piąte wreszcie, Ingarden wskazał na trzy możliwe sposoby istnienia „prawdy” w dziele sztuki literackiej (nie używamy wtedy słowa „prawda” w sensie logicznym) . Są to: A) zbieżność z faktami historycznymi (w szczególnym przypadku powieści historycznych) B) konsekwencja w modelowaniu świata, postaci i C) ukazywanie pewnych jakości metafizycznych, na przykład tragiczności ludzkiego losu.
Podsumowując, już przed wojną polski filozof jasno uświadamiał sobie i swym uczniom, iż dzieło literackie charakteryzuje się samodzielnością i odrębnością od zamiarów pisarza  (co szczególnie podkreślał trzy dekady później Hans-Georg Gadamer, stojący właśnie na stanowisku, że znajomość intencji autora może nawet przeszkadzać, ponieważ znaczenie tekstu zawsze przekracza dalece intencje pisarza, a dzieło pisarskie schematycznością przedstawianych zjawisk. Ingarden sygnalizował również, że tezy zawarte w pisarstwie są w pośredniej, a nie bezpośredniej relacji do rzeczywistości, natomiast każde dzieło posiada nieskończoną ilość – trafnych lub mniej celnych – możliwych odczytań, nazywanych konkretyzacjami, w których uzyskuje swój pełny kształt.

Iwo G.

Jak nauczyć się malować obrazy?

Ile kosztują korepetycje z angielskiego?

Nagroda „Korepetytor Roku” od BUKI 2025

Język turecki od zera - porady dla początkujących

100 zł/60 min

Doktor nauk humanistycznych. Redaktor. Autor artykułów naukowych i form literackich. Członek Council for Research in Values and Philosophy, Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, Stowarzyszenia Artystów Wykonawców STOART i Koła Przyjaciół Korczakowa im. Jerzego Zgodzińskiego.

O [:site]

Popularne miasta

Korepetycje Matematyka Warszawa

Korepetycje Jezyk Polski Warszawa

Korepetycje Jezyk Francuski Warszawa

Korepetycje Jezyk Francuski Krakow

Korepetycje Matematyka Krakow

Korepetycje Biologia Krakow

Korepetycje Jezyk Angielski Poznan

Korepetycje Matematyka Poznan

Korepetycje Jezyk Polski Poznan

Popularne przedmioty w miastach

Korepetycje Matematyka Online

Korepetycje Jezyk Angielski Online

Korepetycje Jezyk Hiszpaski Online

Korepetycje Jezyk Wloski Online

Korepetycje Jezyk Polski Online

Korepetycje Fizyka Online

Korepetycje Matematyka

Korepetycje Chemia Online

Korepetycje Jezyk Niemiecki Online

Korepetycje Jezyk Angielski

Korepetycje Jezyk Polski

Korepetycje Informatyka Online

Korepetycje Jezyk Francuski Online

Popularne lekcje

Ranking: 

Dołącz

Przydatne linki

Wspieramy Ukrainę! Stop wojnie!

Używamy plików cookie do identyfikacji użytkowników, zapamiętywania preferencji i ustawień użytkowników, analizowania ruchu i trendów na stronie oraz ogólnego zrozumienia zachowań i zainteresowań użytkowników wchodzących w interakcję z naszą Stroną. Jeśli klikniesz „Zezwalaj na wszystkie pliki cookie”, wyrażasz zgodę na używanie przez nas wszystkich plików cookie na stronie. Jeśli klikniesz „Nie zezwalaj”, użyte zostaną tylko podstawowe pliki cookie. Więcej informacji znajdziesz w naszej <a [:privacy_link]>Polityce Prywatności</a> oraz <a href='/p/cookies/'>Polityce plików cookie.</a>

Ta strona korzysta z plików cookie!

Logowanie

Więcej

Jeśli chcesz zmienić nauczyciela, napisz do konsultanta

Zarezerwowałeś już lekcję próbną z nauczycielem [:TUTOR_NAME]

Zarezerwuj bezpłatną lekcję próbną z nauczycielem z BUKI School

Wybierz dogodny dla siebie termin, w przeciwnym razie zajęcia w tym terminie może zająć inny uczeń.

Nie zarezerwowałeś próbnej lekcji z korepetytorem 😔

Dzielnica / osiedle

Twoje dane kontaktowe nigdy nie będą wyświetlane na stronie i będą udostępniane tylko korepetytorowi i specjaliście ds. Obsługi Klienta [:SITE]

Złożenie zamówienia

Wysyłając zapytanie, zgadzasz się na nasze

. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zgodnie z 

oraz potwierdzam, że ukończyłem 16 rok życia lub jestem rodzicem/opiekunem prawnym

Nasi konsultanci już pracują nad Twoim zgłoszeniem i skontaktują się z Tobą tak szybko, jak to możliwe.

Dziękujemy za zgłoszenie!

Zaznacz dodatkowo dwóch nauczycieli, abyśmy wiedzieli, kto jeszcze Ci odpowiada.

Zgłoszenie zostało przyjęte!

Opisz szczegółowo swoje pytanie lub problem

Język polski

Język serbski

Język gruziński

Język macedoński

Język bośniacki

Język kataloński

Anatomia

Historia sztuki

Prawo

Logika

Socjologia

Chemia

Botanika

Zoologia

Ekologia

Genetyka

Fizyka cząsteczkowa

Elektrodynamika

Optyka

Język kazachski

Język tatarski

Język łemkowski

Biologia

Język kaszubski

Język wietnamski

Przyroda

Matematyka dyskretna

Rachunkowość

Biochemia

Gra na skrzypcach

Gra na harmonijce ustnej

Elektrotechnika

Wiedza o społeczeństwie

Język angielski

Gra na perkusji

Język litewski

Historia muzyki

Architektura

Mechanika Płynów

Ekonometria

Wytrzymałość materiałów

Rysunek techniczny

Język hebrajski

Język islandzki

Język francuski

Język słoweński

Język perski

Język albański

Gra na saksofonie

Marketing internetowy

Projektowanie

Gra na flecie

Gra na trąbce

Geometria wykreślna

Gra na akordeonie

Język niemiecki

Solfeż

Kaligrafia

Photoshop

Nauka kroju i szycia

Fotografia

Trener fitness

Origami

Robotyka

Język tajski

Język łaciński i kultura antyczna

Gra na harfie

Statystyka matematyczna

Audyt

Umiejętność mówienia publicznego

Projektowanie graficzne

Projektowania stron internetowych

Warcaby

Design ubrania

Modelowanie matematyczne

Zarządzanie

Język starogrecki

Język łotewski

Alfabetyzacja cyfrowa

Język tamilski

Gra na wiolonczeli

Język laotański

Logistyka

Autoinstruktor

Nauka montażu filmów

Gra na organach

Gra na ukulele

Gra na kalimbie

Nauka copywritingu

Gra na kontrabasie

Biznes

Nauka gotowania

Rysunek artystyczny

Historia

Geografia

Język włoski

Język ukraiński

Język turecki

Jezyk grecki

Programowanie

Ekonomia

Malarstwo

Psychologia

Język chiński

Gra na gitarze

Gra na fortepianie

Muzyka

Język hiszpański

Język rosyjski

Literatura światowa

Język czeski

Matematyka zaawansowana

Analiza matematyczna

Język flamandzki

Aktorstwo

Język japoński

Język niderlandzki

Język estoński

Przygotowanie przedszkolne

Klasy młodsze

Język rumuński

Język norweski

Język węgierski

Język słowacki

Filozofia

Język arabski

Język portugalski

Astronomia

Niania dla dzieci

Język fiński

Język hindi

Język koreański

Choreografia i tańce

Lekcje śpiewu

Język ormiański

Równania różniczkowe

Teoria prawdopodobieństwa

Mechanika teoretyczna

Język duński

Rozwijanie pamięci

Wychowanie fizyczne i fitnes

Szachy

Wszystkie artykuły korepetytorów: Iwo G.

Artykuły o edukacji

Blog korepetytora – Iwo G.