Folklor to pojęcie, które trudno zdefiniować. W powszechny odbiorze rozumie się folklor jako zbiór ludowych obyczajów i obrzędów. Taka definicja folkloru jest jednak ograniczona. Na pytanie, czym jest folklor, od dawna próbują odpowiedzieć filologowie, etnografowie, filozofowie kultury.
Liczne prace naukowe, poświęcone pojęciu folkloru, nie dostarczają jednoznacznej definicji_kultury. Mimo to, folklor bez wątpienia odgrywa istotną rolę w edukacji muzycznej oraz literackiej dziecka. Postarajmy się znaleźć odpowiedź na pytanie, co to jest folklor? I dlaczego kultura ludowa może być tak ważna w rozwoju młodego człowieka?
Co to jest folklor? Różne definicje pojęcia folkloru
Na terenie polski możemy wyróżnić folklor góralski, folklor kujawski i ewentualnie jeszcze folklor śląski. Same przykładowe reprezentacje folkloru nie tłumaczą jednak jeszcze sensu tego pojęcia. Warto pamiętać, że w dzisiejszej rzeczywistości folklor uległ uproszczeniu. Podobnie jak wiele innych pojęć. Przez pojęcie folkloru często więc rozumiemy jedynie pewien pocztówkowy koloryt. Oznacza to zatrzymanie się na poziomie pozorów. Nie tłumaczy to nam też prawdziwego znaczenie folkloru oraz kultury ludowej.
Warto więc sięgnąć do źródeł naukowych i literackich. Williams Thoms definiował folklor jako „starożytności ludowe”. W tym ujęciu elementem folkloru są nie tylko pieśni czy stroje, ale też wiele innych elementów. Są to elementy, jak obrzędy, wierzenia, zabobony, idee. Tę definicję dopełniają spostrzeżenia Stanisława Vincenza. Vincenz, pisząc o kulturze ludowej, postrzegał ją jako „wędrówkę rymów, rytmów, wierzeń, idei i ideałów”. Natomiast źródłem folkloru według polskiego pisarza była „ta Itaka, z której wyszliśmy wszyscy”.
Najważniejsze dzieło Vincenza, epos „Na wysokiej połoninie”, jest właśnie próbą wskrzeszenia owej Itaki. Z tej perspektywy zaczynamy dostrzegać, jak głęboko sięgają źródła folkloru oraz jaka jest prawdziwa definicja folkloru i kultury ludowej. Przykładowe reprezentacje folkloru w kulturze to więc między innymi:
-
Eposy homeryckie
-
Baśnie braci Grimm
-
Poezje Bolesława Leśmiana czy Kazimierza Przerwy-Tetmajera
-
Mitologie słowiańskie, nordyckie, azjatyckie
W tym ujęciu folklor przestaje być czymś pocztówkowym i powierzchownym. Staje się kluczowym czynnikiem w zrozumieniu genezy kultury. W końcu: bez eposów Homera nie byłoby filozofii Sokratesa, Platona i Arystotelesa. Bez filozofii nie mógłby powstać helleński racjonalizm humanistyczny, który warunkował rozwój racjonalności w dalszych wiekach. Niemożliwe byłoby Oświecenie, a bez Oświecenia świecki rozum nigdy nie uwolniłby się spod władzy dogmatów religijnych.
Dlaczego więc folklor jest ważny w edukacji dziecka?
Poznanie folkloru to dla młodego człowieka jedna z dróg do zrozumienia, skąd pochodzą kultura i cywilizacja. Oswajając dziecko z folklorem, oferujemy mu podstawy erudycji humanistycznej. Ta ostatnia zaś jest jednym z kluczowych warunków rozumienia świata, w jakim żyjemy.
Rozumienie i świadome życie to wartości, których nie przeliczymy na pieniądze. W dzisiejszym świecie często lekceważy się humanistykę. Jest to przejaw ignorancji.
Nauki przyrodnicze narodziły się z filozofii. Logika, która ma fundamentalne znaczenie dla matematyki, była rozwijana już w helleńskiej Grecji. Samo narodzenie technologii zawdzięczamy natomiast Kartezjuszowi. To francuski filozof jako pierwszy stwierdził, że nauka nie powinna zajmować się wyłącznie bezinteresownym poznawaniem świata, ale przede wszystkim być użyteczna dla człowieka i tworzyć rzeczy.
Folklor muzyczny i literacki - na czym polega
Przez folklor muzyczny rozumiemy pieśni ludowe. Są one przejawem pradawnych zwyczajów i wierzeń. Przechowują toposy dawnej kultury. Są więc skarbem o nieocenionej wartości. Dziecko może poznawać muzycznych folklor samodzielnie. Najlepiej jednak, aby miało w tym przewodnika. Na przykład w postaci kompetentnego nauczyciela muzyki. Serwis BUKI zawiera setki ogłoszeń najlepszych korepetytorów w Polsce.
Mamy również to szczęście, że folklor jest od dawna obecny w polskiej literaturze. Przywołane było już wielkie dzieło Stanisława Vincenza, „Na wysokiej połoninie”. Rodzaje folkloru znajdziemy też u Leśmiana, Tetmajera, Orzeszkowej. A także pisarzy obcojęzycznych: Adalberta Stiftera, Walta Whitmana, Homera, Hezjoda. Folklorem jest naznaczony cały nurt w literaturze iberoamerykańskiej, który nazywamy „realizmem magicznym”. Można tutaj wskazać takich twórców, jak Márquez, Juan Rulfo, Jorge Amado, Miguel Asturias. Zaś spośród bardziej współczesnych: Isabel Allende czy José Luís Peixoto.
Rola folkloru w edukacji
Warto wspomnieć o definicji folkloru, jaką podawał francuski antropolog, Paul Saintyves. Według niego folklor odnosi się do trzech kategorii istnienia ludzi w dawnych czasach:
-
”Życie materialne”
-
“Życie intelektualne”
-
“Życie społeczne”
Jeśli folklor to dla nas tylko stroje ludowe i kilka innych elementów dawnego kolorytu, to zatrzymujemy się na pierwszym składniku definicji. Aby zapoznać dziecko z prawdziwym znaczeniem folkloru, konieczne będą też przejawy „życia intelektualnego” i „życia społecznego”.
Od czego więc zacząć? To zależy od wieku dziecka. Współczesne wersje baśni braci Grimm zostały umiejętnie pozbawione drastycznych elementów. Nadają się więc do czytania dzieciom. Materiały bardziej ambitne można wdrażać, kiedy dziecko ma 12-13 lat. Czytanie „Na wysokiej połoninie” czy latynoskiego realizmu magicznego będzie dla młodego człowieka wspaniałą i pouczającą przygodą.
Nie trzeba ograniczać się do folkloru polskiego. Wiele motywów kultury ludowej ma charakter uniwersalny. Występują one w różnych wariantach pod każdą szerokością geograficzną.
