Stosowanie przedrostka “nie” przed różnymi częściami mowy bywa problematyczne. Większość z nas zapewne robi to intuicyjnie. Często zapisujemy dane słowo w konkretny sposób, ponieważ się z nim opatrzyliśmy i tak nam się wydaje. Dzisiaj chcemy jednak trochę usystematyzować te zasady i opowiemy, z którymi częściami mowy “nie” piszemy łącznie, a z którymi oddzielnie.
Pisownia “nie” z rzeczownikami
Rzeczownik, to część mowy, która określa osoby, rzeczy, miejsca czy zjawiska i pojęcia abstrakcyjne. Odpowiada na pytanie “kto? co?”. Rzeczowniki w zdaniu pełnią zazwyczaj rolę podmiotów.
“Nie” z rzeczownikami zapisujemy łącznie, np. niewiedza. Ta sama zasad dotyczy rzeczowników od czasownikowych, np. niepisanie.
Bywają jednak pewne wyjątki:
- gdy drugi wyraz jest zapisywany wielką literą, przedrostek “nie” zapisujemy z myślnikiem, np. nie-Włoch”;
- gdy “nie” pełni rolę przeciwstawną, np. “to nie krzew, a drzewo”.
Pisownia “nie” z czasownikami
Czasownik, to część mowy, która określa czynność lub stan. W zadaniach pełnią rolę orzeczenia.
“Nie” z czasownikami zapisujemy oddzielnie, np. nie mogę.
Istnieją jednak pewne wyjątki:
- w przypadku imiesłowów przymiotnikowych np. nielatający;
- łącznie zapisujemy czasowniki odrzeczownikowe, gdy “nie” funkcjonuje, jako przedrostek, np. niedowidzieć;
- wyraz “niepodobna” - do zapamiętania.
Pisownia “nie” z przymiotnikami
Przymiotniki, to części mowy, które pełnią funkcję określającą. Określają zarówno ludzi, zwierzęta oraz inne istoty żywe, a także stany, pojęcia, jak i zjawiska.
“Nie z przymiotnikami” zapisujemy łącznie, np. niemiły.
Istnieją jednak pewne wyjątki:
- gdy “nie” ma funkcję przeciwstawną, np. Dom, który widziałam, jest mały, a nie duży;
- z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, np. nie głupszy, nie najgłupszy.
Pisownia “nie” z imiesłowami
Imiesłowy, to nieosobowe formy czasowników. Mogą nieco przypominać przymiotniki lub przysłówki.
“Nie” z imiesłowami zapisujemy różnie - w zależności od rodzaju imiesłowu:
- imiesłowy przysłówkowe - “nie” zapisujemy oddzielnie, np. nie pracując;
- imiesłowy przymiotnikowe - “nie” zapisujemy łącznie, np. niepracujący.
W przypadku imiesłowów przymiotnikowych, gdy pełnią one rolę czasownikową można napisać “nie” oddzielnie.
Pisownia “nie” z przysłówkami
Przysłówki, to nieodmienna część mowy. Odpowiada za określenie danej czynności lub stanu. Zazwyczaj funkcjonuje razem z czasownikiem lub przymiotnikiem. W zdaniach zazwyczaj przyjmuje rolę okolicznika.
“Nie” z przysłówkami zapisujemy różnie - w zależności od rodzaju przysłówka:
- przysłówki odprzymiotnikowe w pierwszym stopniu zapisujemy łącznie, np. niełatwo;
- przysłówki odprzymiotnikowe w drugim i trzecim stopniu zapisujemy oddzielnie np. nie najgorzej;
- przysłówki, które nie są odprzymiotnikowe, zapisujemy oddzielnie, np. nie tylko.
Pisownia “nie” z liczebnikami
Liczebniki, to część mowy, które określają ilość, liczbę lub kolejność, np. ośmioro, dwa.
“Nie” z liczebnikami zapisujemy oddzielnie, np. nie trzy, nie piąty.
Istnieją jednak pewne wyjątki:
- liczebniki z “nie” zapisujemy łącznie w przypadku “niejeden” w znaczeniu wiele, np. Niejeden pies, a trzy;
- w przypadku liczebników, takich jak np. niewiele.
Pisownia “nie” z zaimkami
Zaimki w języku polskim, to części mowy, które pozwalają na zastąpienie rzeczowników, liczebników czy przymiotników i przysłówków (dzięki nim unikamy m.in. powtórzeń).
“Nie” z zaimkami zapisujemy oddzielnie, np. nie każdy;
Występują jednak pewne wyjątki, np.:
- niektórzy;
- nieco;
- niejaki.
