Kryzysy wiekowe u dzieci i młodzieży. Z czym są związane?

Kryzys noworodka

Po urodzeniu następuje fizyczna separacja dziecka od ciała matki. Jednocześnie dziecko zaczyna być silnie do niej przywiązane psychologicznie. Niemowlę jest słabe i zupełnie bezradne, przeżywa w związku z tym szok kryzysowy. Psychika noworodka to zespół wrodzonych odruchów bezwarunkowych, które powstają w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne. Dziecko musi nauczyć się niecodziennego sposobu jedzenia, oddychania, percepcji jasnego światła, głośnych dźwięków, nauczyć się rozpoznawać głosy rodziców, świadomie reagować. Okres adaptacji noworodka trwa około 1-2 miesięcy. Rodzice są zobowiązani do otaczania dziecka maksymalną opieką i uwagą. Nawiązanie kontaktu psycho-emocjonalnego z rodzicami to główny czynnik, który przekłada się na komfortowy rozwój dziecka i jego znajomość z otaczającym go światem. 

Nawiązywanie komunikacji następuje najpierw poprzez kontakt cielesny, a później. Należy skupiać i utrzymywać uwagę noworodka, poruszając twarzą i rozmawiając z nim. Uśmiech i miłe słowa uczą rozpoznawać pozytywne emocje. Tego typu interakcja emocjonalna stwarza u dziecka radosny nastrój, wzmaga aktywność, która staje się niezbędną podstawą do rozwoju ruchów, percepcji, myślenia, mowy. Staraj się więc spędzać z dzieckiem wolny czas, rozmawiać, śpiewać piosenki, uspokajać. Dziecko czuje uwagę rodziców, zaczyna reagować – płacze, uśmiecha się, gaworzy, szczeka, chwyta, naśladuje reakcje. Staraj się częściej uśmiechać, zwracając się do dziecka cichym, łagodnym głosem, trzymając dziecko w ramionach, zwiększając komunikację emocjonalną i wizualną. W procesie komunikacji zatrzymaj się, aby dać dziecku możliwość zareagować, wykazać inicjatywę.

Kryzys 1 roku

Ten okres kryzysowy kryzysowa następuje w związku z przejściem dziecka do bardziej aktywnej fazy życia. Zarówno fizyczny, jak i psychoemocjonalny rozwój dziecka nabiera jakościowo wyższego poziomu. Percepcja otaczającego świata znacząco się zmienia. Maluch staje się bardziej samodzielny: uczy się chodzeniu, sięga po rzeczy powyżej, aktywnie eksploruje otaczającą przestrzeń. Roczne dziecko zaczyna stopniowo uświadamiać sobie własną tożsamość. Zaczyna ono także zdawać sobie sprawę, że mama i tata to dorośli z nieograniczoną mocą, które mają prawo zabraniać lub pozwalać poszczególne rzeczy. Dlatego wszelkie zakazy postrzegane są jako przejaw władzy i przeszkód w poznaniu świata. Konsekwencją tego może być: histeryczny nastrój, odmowa posłuszeństwa, nerwowy płacz, rzucanie zabawkami etc. W tym wieku dziecko nie widzi różnicy między rzeczami dozwolonymi a niebezpieczeństwem (zabawa z drutami, smakowanie zabawek, zbieranie śmieci). 

Postaraj się wykorzystać ten okres z maksymalną korzyścią dla dziecka. Dziecko zaczyna się interesować nowymi zjawiskami? Kupuj gry edukacyjne, farby na palec, karty, kolorowanki. Stwórz szeroką przestrzeń do zabawy. Nie pomożesz dziecku krzycząc, ograniczając jego wolność oraz ignorując pragnienia. 

Naucz się dawać radę kaprysom dzieci: nadmierne pieszczoty są tak samo szkodliwe, jak nadmierna szorstkość. Czytaj bajki dziecku, włącz edukacyjne nagrania audio, organizuj wspólne gry mobilne. Zajmując swoje dziecko pożytecznymi rzeczami, które pozwolą mu postrzegać nowe informacje, zminimalizujesz kryzys związany ze zmianą wieku.

Kryzys 3 lat

Trzyletnie dziecko boleśnie odczuwa wszelkie ograniczenia swoich działań. Powodem protestu jest chęć wywarcia na niego określonego wpływu przez dorosłego. Trzyletnie dziecko wierzy, że jest w stanie samodzielnie podejmować decyzje. Poprzez aktywne protesty dzieci zyskują uznanie swoich praw w rodzinie. Rodzice ciągle coś wskazują, rozróżniają rzeczy „dozwolone” i „zakazane”. Dziecko jest świadome własnej osobowości, mowa dziecięca staje się pełna często używanych zaimków „ja”. Dojrzewanie osobiste obejmuje rozumienie siebie jako niezależnej osoby, własnych potrzeb i pragnień. 

Czułe i spokojne dziecko staje się zbyt emocjonalne. Każde wspólne wyjście do sklepu kończy się histeryką i domaganiem się kupna ulubionych zabawe i słodyczy.  Wszelkie rozsądne sugestie spotykają się z negatywną reakcją. Dziecko wyraża niezadowolenie, pstryka, kategorycznie odmawia posłuszeństwa woli rodziców. 

Co robić rodzicom, gdy następuje kryzys 3 lat? 

• kreować holistyczną, konstruktywną taktykę relacji; 
• tworzenie atmosferę miłości, troski i wsparcia; 
• poświęcać dziecku wystarczająco uwagi; 
• odnaleźć zainteresowania i hobby dziecka;
• szukać kompromisowe rozwiązania sytuacji konfliktowych; 
• dawać dziecku rozsądny wybór; 
• odejść od autorytarnego stylu wychowania i stosowanie kar; 
• spokojne, rozsądne wyjaśnienie zasad postępowania dziecka, norm społecznych w prostej, przystępnej formie; 
• zaangażowanie dziecka w aktywne zajęcia w firmie zabawy; 
• wsparcie w zdobywaniu umiejętności komunikacyjnych z dorosłymi i rówieśnikami;
• rozwój zainteresowań poznawczych dziecka poprzez opowiadanie, czytanie książek, wypoczynek na łonie natury.

Kryzys 7 lat

Kryzysowi w tym wieku towarzyszą trudności behawioralne, które wyznaczają przejście od wieku przedszkolnego do szkolnego. Zaczyna się kredowanie orientacji społecznej dziecka. Poczucie własnej wartości kształtuje się w odniesieniu do roli społecznej w otaczającym go świecie. 

Cechy behawioralne dziecka kształtują się pod wpływem uczuć. W tym wieku dzieci zaczynają rozróżniać własny smutek, gniew, urazę, strach lub radość, przyjemność, dumę etc. W ten sposób zaczyna się przymierzanie ról społecznych i tzw. masek osobowości. Dziecko próbuje się bawić, wygłupiać, krzywi się, pojawia się nienaturalne zachowanie, pewna teatralność, znika typowa dziecięca naiwność, spontaniczność. 

Początek nauki szkolnej jest poważnym wyzwaniem w procesie społecznej adaptacji dzieci. Pojawia się nowe środowisko, konieczność ciągłego nawiązywania nowych kontaktów, spełniania wymagań, postępowania zgodnie z instrukcjami. Dziecko przeżywa silny stres. Aby osiągnąć korzyści płynące z komunikacji, kopiuje różne wzorce zachowań dorosłych i rówieśników. Siedmiolatek zaczyna myśleć, analizując i udzielając uzasadnionych odpowiedzi. 

Reakcja rodziców na kryzys dziecka nie powinna być negatywna. Okazuj szczere wsparcie i empatię. Zapytaj siedmiolatka o jego uczucia, pragnienia, problemy w szkole. Nie próbuj nawiązać dziecku norm, których sam nie przestrzegasz. Dzieci są dość wrażliwe na oszustwo i niekonsekwencję. Staraj się uczyć dziecka nowym nawykom poprzez własny przykład. Skoncentruj się na edukacji, najlepiej, aby dziecko zaczęło uczęszczać do różnych klubów, sekcji sportowych, próbowało wybrać ulubioną aktywność. Jednak nie warto go do tego zmuszać. 

Ten etap życia młodego człowieka charakteryzuje się też wzrostem zainteresowania. Postaraj się udzielić wyczerpujących odpowiedzi na wszystkie jego pytania. Jeśli czujesz potrzebę to sięgaj po wsparcie nauczycieli i korepetytorów. Kontynuuj poświęcać dziecku należytej uwagi. Ważną rolę będą odgrywać cierpliwość i pozytywne nastawienie dorosłych, które otaczają dziecko. 

Kryzys 13 lat

Wiek przejściowy u dzieci charakteryzuje się jasnymi wybuchami chwiejności emocjonalnej, a także niestabilności behawioralnej. Kryzys ten przypada na okres dojrzewania, przez co staje się jeszcze trudniejszy do przeżycia. Następuje spadek produktywności, zdolności do nauki, działań twórczych. Utalentowane dzieci mają twórczy regres. Dziecko wykazuje zdolność do wykonywania tylko mechanicznych, nawykowych czynności. 

Następuje przejście do niezwykłego, wyższego etapu rozwoju intelektualnego. Rozwija się nietypowy mechanizm myślenia, który oferuje krytyczną ocenę rzeczywistości. Młodzież zaczyna martwić się kwestiami wartości globalnych, rośnie samokrytyka i samoobserwacja. Dużo uwagi poświęca się głębokim przeżyciom wewnętrznym, poszukiwaniu sensu własnej egzystencji. Dominuje myślenie abstrakcyjne, w zakresie zachowań - negatywizm. 

Nastolatek staje się agresywny, wrogi, zaprzecza, dewaluuje ogólnie przyjęte normy zachowań, postaw, moralności. Możliwe są również przejawy samoizolacji, wyobcowania, apatii. 

Ma miejsce faza dojrzewania, której towarzyszy przyspieszenie, gwałtowna zmiana zainteresowań. Na pierwszy plan wysuwają się osobiste relacje z rówieśnikami, często płci przeciwnej. 

Rodzice zauważają chłód, wyobcowanie, izolację, chamstwo, czasem pogardę i agresję. Skutecznym sposobem na utrzymanie związku jest przestrzeganie następujących postaw: 

• demokratyczny model zachowania, który wyraża szacunek do niezależnych decyzji nastolatka; 
• budowanie ufnych, przyjaznych relacji; 
• kontrola rodzicielska powinna mieć minimum krytyki i zakazów; maksimum - wsparcie, współudział, praktycznych porad;
• empatia wobec „tragedii” dziecka, zainteresowanie jego życiem; 
• aktywny, rozwijający wypoczynek rodzinny; 
• szczerość w komunikacji, spełnienie obietnic; 
• delikatne zaangażowanie nastolatka w wykonywanie odpowiedzialnych zadań:
• wspólna opieka nad młodszym bratem/siostrą, wyjście na zakupy, organizacja wakacji; 
• wsparcie w zrozumieniu własnego znaczenia; 
• zasłużona pochwała.

Kryzys 17 lat

Młodość to początek dorosłości. Nastolatek kończy szkołę, po czym otwierają się przed nim nowe horyzonty samorealizacji. Młody mężczyzna lub dziewczyna w wieku 17 lat charakteryzują się mniej lub bardziej stabilnymi cechami osobistymi, ukształtowaną psychiką i typem myślenia. Wartości nadal znajdują się w strefie możliwych zmian. Rozwój intelektualny również stale się rozwija. Młodzieżą kieruje niepowstrzymana chęć zdobywania szczytów, pokazywania własnych talentów, osiągnięcia czegoś nowego, ale głównym motorem jest chęć oddzielenia się od rodziców, pokazania niezależności. Pragnienie do samodzielności jest naturalną intencją nastolatka, motywowaną identyfikacją społeczną, kształtowaniem oceny własnej osobowości. 

Rodzice powinni spodziewać się zwiększonego niepokoju, nerwowości od swoich prawie dorosłych dzieci. Bądź cierpliwy, staraj się pamiętać o własnej młodości. Wsparcie i brak nadmiernych wymagań, a także swoboda wyboru są kluczem do harmonijnego rozwoju młodej osoby, odnoszącej sukcesy w życiu.