Filozofia kojarzy nam się głównie ze starożytnością. To bardzo słuszny kierunek – właśnie przed naszą erą rodziły się pierwsze istotne nurty filozoficzne, które odciskają swoje piętno na naszej cywilizacji aż do dziś. Jednak warto wiedzieć, że również w średniowieczu i późniejszych wiekach tworzyły się nowe szkoły i wzorce myślenia.
Nurty filozoficzne: wprowadzenie do głównych kierunków w historii filozofii
Na filozofię możemy spojrzeć dwojako: przez pryzmat czasów (wieków) oraz z perspektywy osób stojących za konkretnym nurtem filozoficznym. To właśnie ta druga metoda jest najciekawsza, bo możemy w ten sposób porównywać ze sobą różne wzorce myślenia, często stojące w zupełnej opozycji. Jeśli chcielibyśmy dokonać szybkiego podziału z uwzględnieniem czasu, można to śmiało rozpisać w następujący sposób:
- Filozofia starożytna – z kolebką w Grecji, gdzie bardzo wnikliwie badano naturę rzeczywistości.
- Filozofia średniowieczna – skoncentrowana na próbie zintegrowania wiary i rozumu, oczywiście w nurcie chrześcijańskim.
- Filozofia renesansu – tu sytuacja się odwróciła i filozofia zamiast na bogu, zaczęła koncentrować się na człowieku oraz jego zasobach.
- Filozofia nowożytna (od XVII do XVIII wieku) – koncentrowano się na nauce.
- Filozofia XIX wieku – to właśnie w tym momencie powstawały wielkie i skomplikowane systemy filozoficzne, niektóre z nich, jak np. marksizm, mają realny wpływ na wielu ludzi do dziś.
- Filozofia XX wieku – ponownie zaczęto poruszać problemy typowo egzystencjalne, lecz nie tylko, skupiono się również na mechanizmach związanych z językiem i przekazem.
Powyższe krótkie opisy dotyczą głównie Europy i później całego świata. Jednak również w samej Polsce można odnaleźć wiele odrębnych nurtów filozoficznych. Przykładem może być neokantyzm wraz z filozofią okresu międzywojennego, ciekawy jest również przypadek szkoły lwowsko-warszawskiej. Po 1945 roku bardzo dużą rolę na naszych ziemiach zaczęła odgrywać filozofia marksistowska. Obecnie, czyli od wydarzeń w 1989 roku, możemy wymienić dwóch niesamowicie istotnych filozofów: Baumana i Tischnera. Pierwszy z nich badał tematykę globalizacji, a drugi – promował dialog i etykę.
Które nurty filozoficzne miały największy wpływ na rozwój myśli filozoficznej?
Ciężko jednoznacznie wymienić te nurty, które są absolutnie najważniejsze. Warto poznać je wszystkie i przede wszystkim zestawić z potrzebami ludzkości w danym momencie dziejów. Jednocześnie można mieć na uwadze fakt, że sporo doktryn pozostało ponadczasowych. Część z nich może też być – przy dzisiejszym stanie wiedzy i nauki – uznana za szkodliwą.
Warto wymienić następujące nurty starożytne, do których wielokrotnie wracano i tezy te poddawano udoskonaleniom lub przekształceniom:
- Sofistyka, skupiająca się na retoryce,
- Platonizm, odwołujący się do tzw. świata idei,
- Stoicyzm, głoszący życie w zgodzie z naturą oraz poszanowaniem cnót,
- Arystotelizm, dający podwaliny pod naukę logiki,
- Epikureizm, koncentrujący się na wewnętrznym spokoju.
Jak nietrudno się domyślić, to nie wszystko, o czym trzeba pamiętać. W średniowieczu bardzo ważnymi postaciami byli św. Tomasz z Akwinu oraz św. Augustyn. Pierwszy z nich stworzył Tomizm i kontynuował pracę Arystotelesa (oczywiście w nurcie chrześcijańskim). Drugi również sięgał do starożytności, starając się połączyć chrześcijaństwo z ideami Platona.
Szczególnie wiele nazwisk warto zapamiętać z czasów nowożytnych:
- Kant, Rousseau, Voltaire – odpowiedzialni za oświecenie, czyli powrót do idei rozumu oraz wolności,
- Kartezjusz, Spinoza, Leibniz – zasłynęli z racjonalizmu, gdzie rozum był podstawą poznania rzeczywistości,
- Locke, Hume, Berkeley – twierdzili w duchu empiryzmu, że to doświadczenia zmysłowe są źródłem wszelkiej wiedzy.
Później równie istotne nazwiska to Karol Marks, ale nie tylko – również Kant i Hegel wnieśli sporo do filozofii, głosząc, że cała rzeczywistość nas otaczająca jest wytworem ludzkiego umysłu.
W najbliższym nam wieku XX, bardzo ciekawym nurtem był egzystencjalizm (Camus), mówiący nam, że człowiek jest skazany na wolność. Z kolei Russell pogłębiał filozofię analityczną, ponownie skłaniając się w stronę logiki. Oprócz tego pojawił się też pragmatyzm i postmodernizm.
Uważny czytelnik szybko dojdzie do wniosku, że w istocie najważniejsze było to, co zostało opracowane w starożytności. W późniejszych czasach kolejni myśliciele odwoływali się do tych nurtów, rozbudowywali je i naginali do własnych przekonań.
Bardzo ciekawa jest też obecna perspektywa, gdzie mowa między innymi o transhumanizmie (połączeniu człowieka z technologią) oraz ekofilozofii (zrównoważony rozwój). Wciąż odnajdujemy też wiele wpływów postmodernizmu i poststrukturalizmu, szczególnie w kontekście analizy władzy.
Czy opanowanie wszystkich założeń związanych z poszczególnymi nurtami filozoficznymi to proste zadanie? Nie dla każdego, ponieważ informacji jest naprawdę bardzo dużo! W takiej sytuacji może okazać się, że przyda się indywidualna pomoc osoby doskonale zaznajomionej z tematyką historyczną. Już kilka zajęć z nauczycielem znalezionym na BUKI może sprawić, że wiedza stanie się bardziej przystępna, a sprawdziany i egzaminy nie będą sprawiały aż takiej trudności – warto spróbować!
