Styl wypowiedzi - czym jest i jaką funkcję pełni?
W języku polskim wyróżniamy kilka głównych stylów wypowiedzi, które służą różnym celom i są adekwatne w stosunku do różnych dziedzin życia. Znajomość poszczególnych stylów oraz ich cech dystynktywnych oczywiście przyda się nam w szkole, ale nie tylko tam. Może być to cenna podbudowa teoretyczna dla kształtowania swojej elokwencji, a także, rzecz jasna, praktyczna wiedza dotycząca reguł formułowania określonych tekstów, np. pism urzędowych.
Elokwencję i swobodę wypowiedzi pisemnych warto też doskonalić poprzez odpowiednio sprofilowane zajęcia dodatkowe. Będą to przede wszystkim profesjonalne korepetycje z zakresu języka polskiego, których udzielają doświadczeni poloniści. Wiele ogłoszeń świetnych korepetytorów można znaleźć w katalogu serwisu BUKI.
Styl artystyczny
Najbardziej wymagający, a jednocześnie najtrudniejszy do zdefiniowania. Styl artystyczny może przejmować i/lub przetwarzać elementy z innych rejestrów stylistycznych, zależnie od intencji autora. Dla przykładu: powieści “Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną” Doroty Masłowskiej oraz “Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej” autorstwa Michała Witkowskiego również reprezentują styl artystyczny, aczkolwiek jest on całkowicie odmienny od języka, jaki napotkamy na przykład w powieściach Marcela Prousta lub esejach Stanisława Vincenza.
Łatwiej mówić o stylu artystycznym w klasycznym ujęciu. Wówczas ten rejestr stylistyczny odznacza się takimi właściwościami, jak:
- Bogaty zasób słownictwa
- Funkcja artystyczna: tekst ma wywrzeć na odbiorcy określone wrażenie. Służą temu rozmaite środki np. harmonia zgłoskowa, rytm, sposób konstrukcji opisów, przemyślana narracja i wiele innych
- Wyrazy pochodzą raczej z górnych rejestrów stylistycznych
- Pełna poprawność językowa a często też artyzm we władaniu frazą
- Długie i kunsztownie budowane zdania, chociaż wielu autorów stawiało raczej na prostotę formy
- Tekst nie musi być czytelny (adresatem jest bardziej wyrobiony czytelnik): piśmiennictwo artystyczne bywa nieprzystępne, np. bardzo długie i powikłane okresy zdaniowe u Prousta, długie zdania, długie akapity i wreszcie: skomplikowanie konceptualne. Niekiedy właściwe zrozumienie tekstu artystycznego wymaga dość obszernej erudycji humanistycznej, np. “Czarodziejska Góra” Tomasza Manna.
Według innego podejścia (które również ma za sobą mocne argumenty) zamiast mówić o “stylu artystycznym”, należałoby raczej używać formy “style artystyczne”, ponieważ w obrębie piśmiennictwa literackiego znajdziemy teksty tak skrajnie różne od siebie, że niemal pozbawione cech wspólnych i podobieństw.
Styl publicystyczny
Czasami mylnie utożsamiany z tzw. stylem dziennikarskim. W rzeczywistości publicystyka to nie tylko notka prasowa czy prosty artykuł, ale też gatunki z pogranicza, takie jak:
- Felieton: zależnie od talentu autora może być mniej lub więcej literacki (np. felietony Jerzego Pilcha niewątpliwie były bardziej literackie niż prasowe, aczkolwiek publikowano je w czasopismach)
- Artykuł z elementami eseju: znajdziemy takie teksty w bardziej ambitnych czasopismach, jak np. tygodnik “Polityka”
- Esej publicystyczny
Bazowo jednak, styl publicystyczny posiada następujące cechy: zwięzłość, umiarkowana obecność trudnego słownictwa, podział tekstu na akapity o przeciętnej długości. Tekst prawie zawsze jest pisany w trzeciej osobie (wyjątek stanowi felieton).
Najważniejsze wyróżniki stylu publicystycznego to:
- Prostota i klarowność przekazu
- Ograniczenie obszerny zasób leksykalny
- Krótkie zdania, przekazujące treść w sposób zwięzły
- Dominuje funkcja informacyjna, chociaż czasami tekst może być też profilowany artystycznie
- Ograniczona obecność autora: tekst na ogół ma charakter bezosobowy i pretenduje do obiektywności
Styl naukowy
Cechuje go obiektywność, precyzja oraz, w niektórych przypadkach, wyraźna obecność żargonu. Jako cechę stylu naukowego często wymienia się też klarowność przekazu oraz usystematyzowaną konstrukcję, mającą na celu jak najbardziej efektywną transmisję wiedzy. To jednak teoria. W praktyce teksty naukowe bywają mało przystępne, np. ze względu na zbyt dużą frekwencję fachowego słownictwa i/lub deficyty warsztatu pisarskiego autora (tzw. ciężkie pióro).
Zasadniczo teksty przynależące do stylu naukowego są pozbawione słownictwa kolokwialnego (chyba że kolokwializmy stanowią przedmiot tekstu, np. analizy językoznawczej). Substancją jest przede wszystkim język pojęciowy. Dąży się do precyzji i jednoznaczności. Teksty są bezosobowe. Dominuje funkcja informacyjno-deskryptywna.
Styl potoczny
Najbardziej swobodny i dynamiczny. Mowa potoczna najdalej odbiega też zasad poprawności językowej. W stylu potocznym dominuje funkcja ekspresywna. Nie pretenduje do obiektywności: różne formy waloryzowania rzeczywistości są trwale wpisane w strukturę języka potocznego i często nieświadomie powielane przez jego użytkowników (np. rozmaite krzywdzące stereotypy zastygłe w potocznych wyrażeniach).
Naturalnym środowiskiem stylu potocznego jest mowa. Cechy potoczności mogą też przejawiać się – mimowiednie albo na skutek świadomej intencji autora – w tekście. Doskonałym przykładem są komentarze w internecie. Język potoczny podlega także przetworzeniom artystycznym, przede wszystkim mającym na celu oddać realia i zbiorową świadomość jakiejś grupy społecznej.
Styl urzędowy
Najłatwiejszy do skodyfikowania i jednocześnie najbardziej ubogi. Zawiera relatywnie niewielki zasób leksykalny. Cechuje się obecnością schematycznych i utartych wyrażeń. Nie zawiera słownictwa kolokwialnego. Do stylu urzędowego należą też teksty z zakresu administracyjno-prawnego, a więc przykładowo pisma procesowe. Dominuje strona bierna. W tekście może występować terminologia specjalistyczna, przede wszystkim z dziedziny prawa.
