Jeszcze kilkanaście lat temu takie zjawisko, jak psycholog szkolny było prawdziwą rzadkością. Uczniowie z problemami (lub też po prostu z potrzebą rozmowy) mogli korzystać co najwyżej z pomocy tzw. szkolnego pedagoga, którym przeważnie był po prostu jeden z nauczycieli, którego dyrekcja szkoły wcześniej wysłała na jakieś podstawowe szkolenie.
Obecnie, na szczęście, żyjemy już w bardziej zaawansowanych czasach, a gabinety psychologów pojawiają się w coraz większej liczbie polskich szkół, publicznych i niepublicznych. Jakie jednak właściwie są kompetencje i granice kompetencji psychologa szkolnego? W czym może pomóc taki specjalista, a jakie rzeczy raczej będą znajdować się poza spektrum jego możliwości? Zajmiemy się tymi i innymi kwestiami w niniejszym tekście. Niezależnie od zainteresowania zawodem psychologa szkolnego, można i warto samodzielnie zgłębiać naszą wiedzę nt. psychologii. Znakomitą okazją ku temu mogą być na przykład przystępne korepetycje online z psychologii. Katalog tego typu lekcji można znaleźć na stronach serwisu BUKI.
Jakie konkretne zadania i obowiązki ma psycholog szkolny?
Nie można utożsamiać i zrównywać psychologa szkolnego ani z psychoteraputą, ani z psychologiem klininicznym. Dlaczego? Pierwsza rzecz to kwestia kompetencji: nie każdy psycholog posiada uprawnienia do prowadzenia terapii czy też stosowną wiedzę czy umiejętności. Również siłą rzeczy ograniczony czas trwania sesji oraz fakt, że w polskich szkołach psychologowie mają pod opiekę naprawdę wielu uczniów sprawia, że ewentualne oddziaływanie terapeutycznego szkolnego psychologa będzie raczej doraźne.
Psycholog w szkole nie jest też diagnostą klinicznym. Do jego zadań należy, rzecz jasna, obserwacja uczniów, wyciąganie wniosków odnośnie do możliwych (z naciskiem na wyraz “możliwych”) zaburzeń, chorób czy problemów. Jednak dopiero psycholog kliniczny ze specjalizacją w tym kierunku posiada kompetencje, aby przeprowadzić pełnoprawną diagnozę u młodego pacjenta.
Kim wobec tego jest psycholog szkolny i co właściwie przynależy do obszaru kompetencji? Mówiąc metaforycznie, psycholog w szkole jest czymś w rodzaju “pierwszej linii oporu” czy też “pierwszego sita”. Jego rolę można porównać do kompetencji i zadań lekarza internisty.
Tym niemniej, regularne rozmowy z psychologiem w szkole mogą mieć dodatni, acz doraźny wpływ na psychikę ucznia. Do zadań psychologa należy też kontakt z nauczycielami, a w niektórych przypadkach: mediacja pomiędzy trzema stronami:
- Uczniem
- Rodzicami ucznia
- Nauczycielem
Zadaniem psychologa jest też uwrażliwienie nauczycieli, ciągłe przekazywanie im wskazówek na temat stanu danego ucznia oraz zalecanych metod komunikacji i postępowania. Niekiedy psychologowie szkolni do pewnego stopnia zajmują się też coachingiem (umiejętności z tego zakresu są więc wskazane na tym stanowisku). Psycholog może motywować ucznia do nauki, wskazywać mu i tłumaczyć różne negatywne mechanizmy poznawcze i psychologiczne, które wymagają przezwyciężenia czy też wreszcie, na podstawie rozmów i obserwacji, wyciągać wnioski na temat mocnych i słabych stron ucznia w celu dalszej diagnostyki i/lub dalszego oddziaływania terapuetycznego.
Jak psycholog szkolny wspiera uczniów w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych i edukacyjnych?
Zadaniem szkolnego psychologa jest wstępna diagnostyka i doraźne wsparcie. Nie możemy oczekiwać od takiego specjalisty np. przeprowadzenia pełnego procesu terapeutycznego. Ogólnie formalne i praktyczne kompetencje psychologów szkolnych można przypisać do następujących kategorii:
- Działania diagnostyczne (ograniczony zakres)
- Działania terapeutyczne (ograniczony zakres)
- Działania profilaktyczne (bez ograniczeń)
- Działania wychowawcze (bez ograniczeń; w kooperacji z nauczycielami i/lub rodzicami)
- Działania psychoedukacyjne (bez ograniczeń)
- Działania profilaktyczne (bez ograniczeń)
- Działania mediacyjne oraz interwencyjne (bez ograniczeń, ale zależnie od specyfiki sytuacji oraz zgodnie z granicami zawodu mediatora)
W praktyce psycholog szkolny tak naprawdę spełnia też kilka innych ról, np. często będzie występować de facto jako mediator rodzinny i/lub doradca rodziny. Rolą psychologa są też działania profilaktyczne (np. w zakresie używek, nałogów, innych częstych problemów młodych ludzi) czy też wreszcie szeroko rozumiana psychoedukacja. W tym ostatnim zakresie psycholog szkolny jest powołany do tego, aby uświadamiać uczniów (ale też nauczycieli) w zakresie zdrowia psychicznego, włącznie z poszczególnymi składowymi. Psycholog szkolny może więc np. pracować z uczniami, którzy mają problemy ze snem, ucząc ich zasad kultury snu, czy też na wstępnym etapie diagnozować problemy z odżywianiem i ewentualnie kierować ucznia/uczennicę do bardziej wyspecjalizowanych placówek.
Czytaj również: "Studia psychologiczne - ile trwają i czy warto iść na studia psychologiczne?"
Jakie korzyści płyną z obecności psychologa szkolnego w dzisiejszych szkołach?
Przede wszystkim: większe szanse na zachowanie dobrostanu psychicznego u przynajmniej części uczniów. Obecność szkolnego psychologa to także zwiększone prawdopodobieństwo, że młoda osoba z problemami emocjonalnymi lub poznawczymi szybciej trafi do specjalisty, prędzej otrzyma diagnozę i wcześniej rozpocznie leczenie, co w tym wieku ma ogromne znaczenie dla przyszłości dziecka lub nastolatka.
Praca dobrego psychologa często usprawnia też działanie całej szkoły. Dzieci z problemami emocjonalnymi uzyskują pomoc, dzięki której łatwiej zachować im rytm szkolny. Z kolei uczniowie “problematyczni”, czyli sprawiający problemy wychowawcze, mają możliwość refleksji nad swoim zachowaniem i jego mechanizmami pod okiem specjalisty. Zapobiega to ewentualnym wykluczeniom czy stygmatyzacji. Praca psychologa w szkole odciąża też nauczycieli, którzy przecież przeważnie nie posiadają specjalistycznego przygotowania psychologicznego i wobec niektórych problemów mogą być po prostu bezradni.
