Każdy ma jakieś wyobrażenie na temat idealnego zawodu. Dla jednej osoby może to być np. komentator ligi angielskiej. Ktoś inny może natomiast myśleć o byciu profesjonalnym lektorem, a więc kimś, kto podkłada głos w rozmaitych materiałach filmowych oraz materiałach audio. Czy jednak praca lektora rzeczywiście jest usłana różami? Jak przedstawiają się zarobki w tej profesji, kto może zostać lektorem oraz gdzie szukać zleceń i od czego zacząć? Na każde z tych pytań odpowiemy w tym tekście.
Zajmiemy się również rozróżnieniem pomiędzy pracą lektora a dubbingowaniem, ponieważ nie zawsze będą to całkowicie tożsame ze sobą terminy. Czy są jakieś konkretne zdolności, które pomogą nam przy szukaniu pracy lektora? Tak. Już teraz możemy powiedzieć, że zawsze bardzo przydatny jest talent aktorski, przynajmniej w minimalnym stężeniu. W katalogu ogłoszeń portalu BUKI czytelnik oczywiście może zaś znaleźć również profesjonalne korepetycje z aktorstwa, których nierzadko udzielają osoby z wieloletnim doświadczeniem oraz imponującym CV zrealizowanych projektów.
Co to jest dubbing?
Według najbardziej zwięzłej definicji dubbing to po prostu podkładanie głosu. Takie ujęcie sprawy jest rzecz jasna lakoniczne, ale jak najbardziej poprawne. Aby jednak zrozumieć różne odcienie dubbingu, trzeba wprowadzić pewne rozróżnienia. Przede wszystkim, podkładanie głosu będzie występować w dwóch podstawowych wariantów:
- Dubbing właściwy (aktorski): z tym wariantem spotykamy się na przykład w kinie, zwłaszcza przy okazji wszelkiego rodzaju filmów animowanych. Niektóre z dubbingowych kreacji przeszły wręcz do historii, jak chociażby Jerzy Stuhr podkładający głos dla postaci Osła w filmach o “Shreku”. Ten wariant dubbingu znajdziemy także w serwisach streamingowych, gdzie często możemy oglądać zagraniczne produkcje z głosami podkładanymi przez polskich aktorów.
- Dubbing lektorski (czyli de facto lektoring czy też lektorstwo): domena zarówno filmów i seriali, jak i też dla przykładów filmów przyrodniczych, dokumentalnych, ale także reklamy. Różnica w porównaniu z dubbingiem aktorskim polega na tym, że lektor nie odgrywa żadnej roli (nie wciela się w postać), lecz czyta tekst. Pewna doza aktorskich umiejętności bywa jednak wskazana również w tym rodzaju dubbingu, a najlepsi spośród lektorów słyną z umiejętności subtelnego operowania głosem.
Widzimy, że pod nazwą dubbingu skrywają się tak naprawdę profesje bardzo od siebie różne. Wspólne jest to, że w obydwu wariantach preferuje się osoby z wykształceniem aktorskim, ponieważ co do zasady są szkolone w zakresie operowania głosem, dykcji, oddawania emocji, itd. Od pewnego czasu widzimy nawet dość ciekawy trend, polegający na tym, że lektorstwo w filmach dokumentalnych bądź przyrodniczych jest realizowane właśnie przez aktorów, i różnice w porównaniu do “standardowego” lektora na ogół są naprawdę wyraźne. Świetny przykład to seria filmów przyrodniczych pt. “Wrogi świat”, wyprodukowana przez National Geographic, gdzie lektorem jest Marcin Dorociński, a więc jeden z najbardziej znanych i najzdolniejszych polskich aktorów.
Oddzielnym i wysoce specyficznym gatunkiem dubbingu jest czytanie książek. Pomijając jednak tzw. literaturę niższych lotów, tutaj zatrudniani się niemal wyłącznie aktorzy, i to ci ze ścisłego topu. Znawcy audiobooków w języku polskim na pewno pamiętają co najmniej kilka wybitnych interpretacji, jak “Lolita” Nabokova czytana przez Leszka Teleszyńskiego czy “Dżuma” Alberta Camusa w interpretacji Zbigniewa Zapasiewicza.
Jak powstaje dubbing?
Tutaj wszystko zależy od tego, z jakim rodzajem dubbingu mamy do czynienia. W przypadku produkcji z większym budżetem podkładanie głosu odbywa się w profesjonalnym studiu nagrań. Jeżeli mamy do czynienia z lektoringiem, sprawa jest znacznie prostsza: lektor ma za zadanie przeczytać udostępniony mu tekst w określony, tj. wymagany przez zleceniodawcę sposób. Najczęściej przed uzyskaniem zamierzonego efektu nagrywa się kilka do kilkunastu różnych wersji. Niekiedy też lektor ma zadanie podłożyć głos określoną liczbę razy, stosując za każdym razem nieco inną tonację, tempo, inaczej umiejscawiając pauzy, itd. Potem wybiera się tę wersję, która brzmi najkorzystniej i najlepiej koresponduje z pozostałymi aspektami dziełami (np. reklamy proszku do prania).
Bardziej złożony jest dubbing aktorski. Przede wszystkim: w jego tworzeniu bierze udział więcej, niż jedna osoba, a teksty bardzo często są dialogami, które muszą mieć określoną dynamikę, tonację i naturalne brzmienia. Kolejna ważna a zarazem mało znana kwestia to dopasowanie czytanego tekstu do…ruchu warg postaci, którą dubbingujemy. Niestety, łatwo tutaj o wpadki, które mocno zaważą na odbiorze całego dzieła. Czasami jednak nie jest wina aktorów, lecz producenta. W świecie gier video jednym z bardziej znanych przykładów był gra pt. “Ghost of Tsushima”. Akcja tej efektownej gry dzieje się w Japonii, jednak producent wyraźnie postawił na dubbing w języku angielskim. Efekt jest taki, że, ustawiając japońskie głosy, doświadczymy niezbyt przyjemnego efektu widząc, że tekst wypowiadany przez postaci wyraźnie rozmija się z ich ruchem ust. Rezultaty można zobaczyć na tym filmiku.
Dubbing aktorski to też kwestia wczucia się w odgrywaną postać, zbudowania jej tożsamości i oddawania jej indywidualności poprzez pracę głosem. Jest to szczególnie ważne jeśli chodzi o główne postaci fabularne.
Ile zarabia lektor i jak nim zostać?
Teoretycznie każdy może spróbować zostać lektorem. Istnieją otwarte “banki głosów”, czyli miejsca w sieci, gdzie możemy zamieścić próbkę naszych umiejętności (np. przeczytać jakiś fragment literacki, tekst reklamy czy cokolwiek innego). To pierwszy krok w kierunku zdobywania zleceń. Problem? W tego rodzaju bankach są tysiące próbek, a naszą konkurencją będą również zawodowi aktorzy. Jeśli jednak jesteśmy naprawdę dobrzy, a na dodatek mamy np. charakterystyczną barwę głosu, istnieje pewna szansa, że łowcy dubbingowych talentów zwrócą na nas uwagę.
Kolejny z możliwych sposób na zdobywanie zleceń to tzw. listy kreatywne, które wysyła się do studiów nagraniowych. Najważniejszym elementem takiego listu jest próbka naszego głosu (niektórzy uważają, że korzystniej jest wysłać za jednym razem np. 3-4 różne próbki). Warto też jednak uzupełnić nagrania o przynajmniej skrótowy tekst, opisujący naszą osobę, doświadczenie w lektoringu itd.
Są też oczywiście castingi, tyle że tutaj często mamy do czynienia z pewnego rodzaju zamkniętym obiegiem, tj. o samym fakcie organizowania castingu i jego dacie wiedzą tylko osoby z wewnątrz środowiska aktorskiego. Pewną pomocą mogą być specjalistyczne strony, zrzeszające doświadczonych i poczktujących lektorów, jak np. https://nanokarrin.pl/).
I wreszcie możemy “łapać” zlecenia poprzez znane portale dla freelancerów, a więc Useme czy GoWork.
Nasze zarobki w profesji lektora/dubbingowca będą uzależnione od wielu czynników. Najwięcej zarabiają lektorzy, którzy podkładają głos w dużych produkcjach, zwłaszcza w filmach animowanych. Tutaj miesięcznie na nasze konto może trafiać nawet 30 000 PLN. Wysoko płatne są także reklamy telewizyjne, szczególnie w przypadku dużych marek, które reklamują się w największych stacjach. Trudno natomiast określić dolną granicę zarobków, a także średnią rynkową. Rynek jest bowiem wysoce nietypowy, bardzo zróżnicowany i trudno go zbadać za pomocą narzędzi statystycznych.
