Czasowniki to jedna z części mowy. Używamy jej cały czas. Co więcej - bez czasownika nie zbudujemy zdania, dlatego też wiedza na ich temat jest przydatna. Dzisiaj skupimy się na tym, jakie wyróżniamy strony czasownika, ale najpierw krótkie przypomnienie.
Co to jest czasownik?
Czasowniki są dosyć skomplikowaną odmienną częścią mowy. Ich poprawna odmiana może sprawiać wiele trudności. Odpowiadają na pytania:
- Co robi?
- Co się z nim dzieje?
- W jakim jest stanie?
Oznacza to, że czasowniki określają czynności i stany. Bardzo łatwo można je pomylić z rzeczownikami odczasownikowymi, np. kupienie (to rzeczownik), kupić (czasownik).
Czasowniki możemy podzielić ze względu na formy osobowe i nieosobowe - np. ja, my, wy lub bezokoliczniki (spać), formy nieosobowe (kupiono), imiesłowy (przysłówkowe (skacząc) i przymiotnikowe (posłodzone));
Czasowniki możemy odmieniać przez:
- osoby i liczby - liczba pojedyncza i mnoga, osoby (ja, wy, my, oni itp.);
- czasy - przeszły, teraźniejszy, przyszły prosty i złożony, np. spałam, śpię, zasnę, będę spała;
- rodzaje - męski, np. spał, żeński, np. spała, nijaki, np. spało, męskoosobowy, np. spali, niemęskoosobowy, np. spały.
Więcej o częściach mowy możecie przeczytać na blogu BUKI, m.in. tutaj.
Wyróżniamy również strony czasowników:
- strona bierna;
- strona czynna;
- strona zwrotna.
Strony czasownika mają za zadanie określić stosunek wykonawcy czynności i dopełnieniem a samą czynnością (czyli orzeczenie w zdaniu). Zastosowanie danej strony czasownika zmienia znaczenie zdania - zmienia zależność pomiędzy podmiotem a orzeczeniem.
Wyróżniamy również czasowniki:
- przechodnie - to typ czasowników, z których możemy utworzyć imiesłów przymiotnikowy - czyli takie, które występują zarówno w stronie czynnej, jak i biernej.
- nieprzechodnie - to czasowniki, z których nie można utworzyć imiesłowowych przymiotnikowym (występują one tylko w stronie czynnej), np. patrzeć.
Czasownik w stronie biernej - co to jest?
Strona bierna czasowników jest używana w zdaniach, w których sam podmiot (wykonawca czynności) jest przedmiotem czynności. Najprościej będzie to pokazać na przykładzie:
- Obiad jest gotowany przez Tomka.
- Rysunek jest malowany przez mamę.
W języku polskim rzadko jest używana strona bierna.
Czasownik w stronie czynnej - przykłady
Strona czynna jest używana w zdaniach, w których określa się proces, a podmiot jest wykonawcą danej czynności. Czasowniki pewni funkcje orzeczenia w zdaniu, np.:
- Tomek gotuje obiad.
- Mama maluje rysunek.
Inaczej mówiąc, w zdaniach tego typu podmiot jest aktywny i wykonuje daną czynność. To najczęstszy rodzaj zdań używanych w języku polskim.
Czasowniki w stronie zwrotnej - przykłady
Wyróżniamy również czasowniki w stronie zwrotnej. W zdaniach tego typu podmiot zarówno wykonuje czynność, jak i jest jej odbiorcą, np.:
- Telefon zepsuł się.
- Monika maluje się.
W przypadku strony zwrotnej częste zastosowanie ma zaimek “się”.