Podobno zamiłowanie do astronomii zaczyna się już od pierwszego, dłuższego spojrzenia w gwiazdy – czy tak jest w istocie, nie wiemy, ale w pełnym przekonaniem potwierdzamy, że to może być źródło prawdziwej fascynacji kosmosem. Na całe szczęście kilka ciekawych rzeczy o planetach i przestrzeni międzygwiezdnej można też nauczyć się na geografii (a trochę również na fizyce). Dziś małe podsumowanie na temat układu słonecznego – przyda się każdemu uczniowi, ale też rodzicowi pracującemu z dzieckiem.
Co to jest układ słoneczny i jakie elementy go tworzą?
Gdy takie pytanie zadać komukolwiek, to z pewnością jednym tchem wymieni planety, słońce, księżyc. Oczywiście będzie to prawidłowa odpowiedź, ale też przy okazji niepełna, bo układ słoneczny to bardzo zróżnicowane pod względem elementów miejsce.
Zacznijmy jednak od czego innego: czy nasza wiedza „o tym, co obok Ziemi” była zawsze taka sama? Zupełnie nie! Trzeba przywołać dwie postaci: Ptolemeusza i Kopernika. Ten pierwszy był starożytnym astronomem, który stwierdził, że Ziemia jest centrum wszechświata, nieruchomym punktem, wokół którego wszystko się porusza. Była to tzw. teoria geocentryczna – dziś już wiemy z całą pełnością, że ptolemejski model z II wieku był błędny. Co nie oznacza, że przy okazji jego formowania nie dokonano wielu cennych obserwacji!
I tu przechodzimy do XVI wieku, w którym żył i tworzył nasz rodak, Mikołaj Kopernik. Odkrył on, że to słońce jest centrum naszego układu, a Ziemia (wraz z innymi planetami) krążą wokół niego. Napisał na ten temat sławne dzieło „O obrotach sfer niebieskich”, które spotkało się z szeroką krytyką: od duchownych, przez innych naukowców, aż po zwykłych ludzi. Na całe szczęście badacze dalej prowadzili obserwacje astronomiczne i dość szybko nowa teoria zyskała aprobatę.
Jeśli już wiemy, co stanowi centrum (słońce – ogromna kula gazowa składająca się głównie z wodoru i helu), to sprawdźmy, co jeszcze możemy spotkać w układzie słonecznym:
- Planety. Ciała niebieskie poruszające się po orbicie wokół gwiazdy, o kształcie zbliżonym do kuli i dominujące w swoim otoczeniu orbitalnym.
- Księżyce. Naturalne satelity dla planet, odbijające światło i krążące wokół nich. Ziemia ma tylko jeden księżyc, ale już Jowisz – aż 70!
- Planetoidy (w tym karłowate). Nieco mniejsze obiekty, które krążą wokół słońca.
- Komety. Składają się z pyłu, lodu i gazu oraz innych substancji, a pod wpływem promieniowania słońca wytwarzają długi ogon.
Czy to wszystko? Zupełnie nie, warto jeszcze wspomnieć o pasie asteroid (pomiędzy Marsem a Jowiszem) zawierającym mnóstwo małych obiektów, jak i o pasie Kuipera, w którym znajduje się chociażby Pluton. Swoją drogą warto wspomnieć, że jeszcze do 2006 roku w szkołach uczono, że Pluton jest dziewiątą planetą – najmniejszą. Obecnie Międzynarodowa Unia Astronomiczna zadecydowała, że odkryta w 1930 roku planeta karłowata straciła swoją pozycję. Jak się można domyślać, również w tej sprawie naukowcy kłócą się od lat…
Ile jest planet w układzie słonecznym?
Jednak wróćmy do tego, co można znaleźć w oficjalnych podręcznikach. Tam obecnie planet jest osiem, z czego połowa to planety ziemskie, a druga część – gazowe olbrzymy. Do planet ziemskich zaliczamy oczywiście Ziemię, a także Wenus, Merkurego oraz Marsa. Są one lżejsze od gazowych olbrzymów, mają inny skład chemiczny (wskazujący na budowę skalistą), a ich atmosfery są dość „cienkie”.
W opozycji stoją cztery gazowe olbrzymy: Saturn, Uran, Neptun i Jowisz. Są ogromne, w ich atmosferach stale trwają burze, a Saturn w dodatku ma świetnie wykształcone i pięknie widoczne pierścienie. Na koniec jeszcze coś dla ciekawskich: czym jest teraz oficjalnie dawna „dziewiąta planeta”? To „krążący obiekt transneptunowy” – tak go określają astronomowie.
Dlaczego słońce jest centralnym elementem naszego słonecznego systemu?
Bardziej dociekliwi prędzej czy później zapytają: dlaczego, jeśli w układzie słonecznym mamy tak wiele ciał niebieskich, to akurat Słońce zyskało miano najważniejszego elementu „w centrum”? Cóż, wszystko wiąże się z początkami powstawania całego układu. Proces ten jest dość skomplikowany i wymaga zaawansowanej wiedzy z dziedziny fizyki, aby go zrozumieć w pełni. Dla uproszczenia można stwierdzić, że na pewnym etapie utworzony został dysk protoplanetarny, wytworzony z obracającej się wokół własnej osi chmury. W centrum dysku zaczęła mocniej gromadzić się materia i z niej narodziło się Słońce. Wtedy też zaczęło ono dominować grawitacyjnie nad tworzącymi się dopiero planetami. To jeszcze nic – jest na tyle duże, że stanowi 99,86% masy całego układu!
Lekcje o układzie słonecznym są jednymi z najprzyjemniejszych i najłatwiejszych do opanowania na geografii. Polecamy, aby rodzice sami angażowali się w rozmowy z dzieckiem na ten temat, warto też przejrzeć dostępne na rynku gry planszowe wspomagające utrwalenie materiału. To świetna zabawa! Natomiast na dalszych etapach nauki fizyki oraz geografii, aby jeszcze lepiej usystematyzować wiedzę i przygotować dziecko do klasówek i konkursów, przydatny może być korepetytor. Wielu utalentowanych nauczycieli można znaleźć na platformie BUKI – dostępni są nie tylko na. miejscu, ale i online. W dodatku przed wyborem można przeczytać opinie na ich temat, co znacząco ułatwia wyłonienie najlepszego spośród wszystkich dostępnych!
