Programy nauczania w szkołach zmieniają się razem z rozwojem naszej wiedzy o świecie. Kilkanaście wieków temu wierzono na przykład, że ziemia stanowi centrum wszechświata i właśnie ten fragment wiedzy przekazywano młodym ludziom na lekcjach fizyki. Większość z nas w swoich czasach szkolnych raczej nie uświadczyła edukacji ekologicznej. Istniała ona co prawda w namiastkowej formie tzw. Nauki o Środowisku. Obecnie sytuacja przedstawia się inaczej, i to z kilku różnych powodów.
Przede wszystkim, kryzys klimatyczny, spowodowany przez działalność człowieka, staje się problemem tak palącym, iż nie sposób go dłużej ignorować. Również nasza wiedza na temat znaczenia ekologii jest obecnie o wiele większa, niż chociażby 20 lat temu.
Edukacja ekologiczna stanowi więc (a przynajmniej powinna stanowić) niezbywalny element nauczania w szkołach. Jest tak w krajach zachodnich czy też w Skandynawii. Jak natomiast kwestia przedstawia się w Polsce? W jaki sposób nasze dzieci są uczone o roli i znaczeniu ekologii? I wreszcie, czym właściwie jest edukacja ekologiczna oraz jakie elementy koniecznie powinien zawierać w sobie ten blok nauczania szkolnego? Na te oraz inne pytania odpowiemy w niniejszym tekście. Jak zawsze, warto też pomyśleć o korepetycjach z ekologii, jakie można wyszukiwać na podstronach serwisu korepetytorskiego BUKI.
Jakie programy edukacyjne promują ekologię w szkołach?
Na ten moment można wyróżnić parę głównych programów nauczania, które są obecne w polskich szkołach i mają przypisane określone funkcje w zakresie szeroko rozumianej edukacji ekologicznej. Zanim wymienimy konkretne programy z nazwy, warto nieco dokładniej omówić ich funkcje i zadania. Już od pewnego czasu w literaturze przedmiotu podkreśla się, że, właściwie rozumiana, edukacja ekologiczna powinna mieć charakter wielokontekstowy i stymulować umysły oraz wyobraźnię uczniów na co najmniej kilku różnych płaszczyznach. Wśród głównych zadań edukacji ekologiczne wymienia się:
- Opartą na wiedzy naukowej analizę aktualnego stanu klimatycznego, prognozy klimatologów na bliższą i dalszą przyszłość.
- Wpływ kryzysu klimatycznego na cywilizację: migracja klimatyczna, klęski głodu i suszy, wpływ zmian klimatu na rolnictwo, ekonomię (w skali globalnej i w skali krajowej).
- Wpływ człowieka na zmiany klimatu.
- Możliwe działania zdążające do ochrony środowiska i, przynajmniej częściowego, zahamowania zmian klimatycznych.
- Wpływ zmian klimatycznych na faunę i florę.
- Odpowiedzialność etyczna jednostki w obliczu zmian klimatycznych oraz ich konsekwencji.
Najważniejszy z istniejących w polskich szkołach programów edukacyjnych w zakresie promowania świadomości ekologicznej to program pt. Zielona Szkoła. Jest to jedna z niewielu odgórnych inicjatyw, które posiadają już opracowaną treść, gotową do wdrożenia przez placówki edukacyjne na poziomie podstawowym czy licealnym. Kolejne z popularnych i często spotykanych programów to Polsko-amerykański KRĄG ku Zrównoważonemu Rozwojowi oraz program EkoInformacja. Inne ciekawe inicjatywy edukacyjne to ŚIĘGNIJ PO SŁOŃCE oraz ZIELONY PAKIET. Z perspektywy czysto praktycznej bardzo interesującą inicjatywą wydaje się także program pt. ECOSURVIVAL DLA NAJMŁODSZYCH.
Należy podkreślić, że w zakresie szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, szkoły oraz lokalne samorządy mają de facto niemal nieograniczoną swobodę. Można korzystać z już gotowych szablonów programowych czy też nawiązywać współpracę z innymi placówkami edukacyjnymi, gdzie z sukcesami wdraża się nauczanie postaw pro-ekologicznych. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby nauczyciele, samorządowcy czy nawet sami uczniowie kreowali i prezentowali własne pomysły.
Jakie praktyczne projekty i inicjatywy ekologiczne są realizowane przez uczniów i studentów?
W czasach ubiegłych de facto jedyną praktyczną inicjatywą o charakterze ekologicznym było tzw. sprzątanie świata, a więc coroczne wyprawy uczniów i nauczycieli w celu zbierania rozmaitych odpadków, walających się po ulicach. Aktualnie szkoły, zwłaszcza te mające siedziby w większych miastach, realizują znacznie więcej inicjatyw o charakterze proekologicznym. Tutaj trzeba jednak zaznaczyć, że ani podstawa programowa Ministerstwa Edukacji, ani też żadne odgórne wytyczne, nie zakreślają konkretnych działań, jakie miałyby być realizowane przez uczniów. Jest to więc właściwie wyłącznie kwestia kreatywności (i świadomości) nauczycieli oraz dyrektorów.
W praktyce w szkołach podstawowych i częściowo także w liceach najczęściej spotykamy się z takimi pomysłami, jak lekcje organizowane w plenerze. Mają one za zadanie zapozać uczniów z lokalną fauną oraz florą, ale jednocześnie też dać merytoryczne odpowiedzi na rozmaite pytania, np. dotyczące możliwego wpływu, jaki możemy wywrzeć na środowisko poprzez ekologiczną postawę w naszym codziennym życiu. Uczniowie od najwcześniejszych lat są także uczeni segregowania odpadów. Te akcje także powinny iść w parze z prezentacją wiedzy teoretycznej: dobrze, aby młode osoby dokładnie wiedziały, czemu służy segregacja śmieci oraz jaki wpływ ma ona na środowisko.
Od pewnego czasu wdraża się też takie inicjatywy, jak chociażby sadzenie drzew przez uczniów. To dla młodych osób nie tylko wyjątkowe doświadczenie, ale okazja, aby przyczynić się do “zazielenienia” swoich okolic. Oczywiście, inicjatywa powinna iść w parze z teoretyczną lekcją na temat znaczenia zieleni dla środowiska oraz wpływu drzew chociażby na takie faktory, jak jakość powietrza. Niektóre placówki decydują się także na kreowanie szkolnych ogrodów. To unikatowa inicjatywa, która pozwala stworzyć własny ogród, w całości zarządzany i pielęgnowany przez uczniów oraz nauczycieli. Jest to lekcja ekologii od samych podstaw: dzieci na własne oczy widzą, że jedzenie wcale nie musi pochodzić ze sklepów ani tym bardziej być wysoko przetworzone; sporą część pożywienia człowiek jest w stanie wytworzyć we własnym zakresie, pozostając całkowicie w zgodzie z naturą.
